Jedan od najvažnijih činioca komfora i dobrobiti životinja su ambijentalni uslovi, temperatura i vlažnost vazduha, koji mogu dovesti do pojave toplotnog stresa kod krava.
Toplotni stres je takvo stanje organizma (povećana tjelesna temperatura, ubrzano disanje, usporen metabolizam,… ) kada grlo nije u mogućnosti da se odupre spoljašnjim i unutrašnjim toplotnim faktorima koji imaju veoma štetno djelovanje po životinje. Životinje regulišu unutrašnju temperaturu na 4 načina:
- Radijacijom
- Kondukcijom
- Konvekcijom
- Evaporacijom
Kapacitet hlađenja goveda je veoma mali a naročito kod visokoproduktivnih krava, što dovodi do niza negativnih posljedica u proizvodnji, reprodukciji i smanjuje imunitet, odnosno utiče na zdravstveno stanje krava što umnogome umanjuje ekonomski efekat na gazdinstvu.
Spoljašnji i unutrašnji faktori
Toplotni stres zavisi od spoljašnjih i unutrašnjih faktora. Spoljašnji faktori su: temperatura vazduha, vlažnost vazduha, temperatura objekta, radijacija sunčevih zraka i ventilacija.
Unutrašnji faktori su: bazalni metabolizam, toplota proizvedena u buragu, toplota proizvedena kretanjem (lokomotorika).
Svi ovi faktori prouzrokuju sljedeće negativne posljedice: manji unos hrane za 8-12%, manja konverzija hranjivih materija, veća konzumacija vode, slabiji rast i razvoj jedinke, loš embrionalni razvoj, pad proizvodnje mlijeka za 3-5 litara, a u boljim zapatima i do 25%, promijenjeni sastav mlijeka (manja količina proteina i mliječne masti), slabiji sastav kolostruma, loša plodnost (oko 50%), smanjuje se interval polnog žara – gonjenja (čak i na 10 sati).
Temperatura
Idealna temperatura u štali je u intervalu od 10 do 17°C, a optimalni termoneutralni interval je od 5 do 25°C. Osim ovoga, veliki uticaj na životinje ima vlažnost vazduha (što je veća vlažnost vazduha veći je i negativni uticaj). Zato veoma često moramo obratiti pažnju na zajednički indeks temperature i vlažnosti vazduha (THI), koji ne smije biti veći od 100 (25°C+75% vlažnost vazduha). Ukoliko je ovaj indeks veći, životinje treba hladiti. Bitan faktor koji utiče na temperaturu tijela su klimatski uslovi okoline, kao i proizvodna namjena, odnosno ciklus ili proizvodni kapaciteti goveda. Visokoproizvodne krave imaju brži metabolizam, proizvode više toplote u tijelu i lakše podnose niže temperature, dok pri visokim temperaturama lako može doći do toplotnog stresa.
Mnogi faktori spoljašnje sredine kao što su temperatura, relativna vlažnost vazduha, intenzitet sunčevih zraka i izloženost direktnom uticaju sunčevih zraka, kao i kretanje vazduha direktno utiču na stvaranje osjećaja toplote, odnosno na pojavu toplotnog stresa.
Toplotni stres
Osnova nastanka toplotnog stresa krava je u disproporciji proizvodnje toplote u organizmu i oslobađanja iste. Prilikom varenja hrane u buragu oslobađa se najveći dio toplote i uz povećanu spoljašnju temperaturu i malu površinu tijela životinje, problem hlađenja tj. oslobađanja toplote tijela sve je prisutniji.
Toplotni stres može se prepoznati na samim životinjama, imaju povećanu temperaturu, veća je učestalost disanja, pojava slina, mokro je krzno i dolazi do promjena u ponašanju (neaktivnost, apatičnost, ležanje u mokrim mjestima – hodnicima itd.).
Prilagođavanje životinja visokim temperaturama odnosno aktivacija organa i mehanizma za rashlađivanje tijela sastoji se u tome da distribuiše krv do kože i pojačava rad znojih žlijezda (kod krava su netipične znojne žlijezde) ubrzava disanje i dr. U slučaju da ne može da se oslobodi viška temperature dolazi do toplotnog udara a u najgorem slučaju i smrti.
Kako spustiti tjelesnu temperaturu?
Tjelesnu temperaturu možemo sniziti tako što ćemo poboljšati uslove držanja, na raspolaganju uvijek treba biti dostupna svježa i higijenski ispravna voda, poboljšanjem ventilacije, boljom ishranom (sočnijom, svarljivijom sa lakše dostupnim mineralnim materijama). Takođe, objekti moraju biti sa dosta prirodne svjetlosti, udobni i da visina, širina i otvori omoguće nesmetanu razmjenu vazduha.
Ležišta moraju biti dovoljno široka i duga, prekrivena prostirkom ili gumenim podom. Broj životinja ne smije biti veći od kapaciteta staje. Potreba za vodom se višestruko povećava u toplim razdobljima i ona mora biti čista, svježa, zdrava i na stalnom raspolaganju.
Ishrana i ventilacija
Što se tiče ishrane, obrok mora biti optimalno izbalansiran sa dovoljnim količinama proteina, energije i mineralnih materija, lako svarljiv i sočan. Osim kvaliteta veoma bitno je i vrijeme hranjenja, prvi obrok dati što ranije u jutarnjim časovima, a posljednji u kasnim večernjim časovima.
Ventilacija je jedan od preduslova za smanjenje procenta vlažnosti u vazduhu. Brzina kretanja vazduha treba da bude 10 km/h. Najbolji način hlađena kod visokoproduktivnih grla jeste orošavanjem. Mora se voditi računa o vrsti uređaja sa kojim se vrši orošavanje zbog veličine kapljica (0.05-0.15mm).
Ljetnji period sa visokim temperaturama je period kada se smanjuju proizvodne sposobnosti kod krava i one se vrlo teško bore sa toplotnim stresom i zbog toga je neophodna pomoć poljoprivrednog proizvođača a ona se ogleda u:
- obezbjeđivanju dovoljne količine svježe i higijensko ispravne vode,
- danonoćni ispust,
- smanjenje broja grla u prenaseljenim objektima,
- obezbjeđenje nadstrešnice ili duboke hladovine,
- rednovno provjetravanje objekta,
- redovno čišćenje i održavanje higijene objekta i životinja,
- davanje kabaste i koncentrovane hrane najboljeg kvaliteta.
Autor: Srđan Kostić
Savjetodavna Srpske
