Suncokret (Helianthus annuus) je, pored soje i uljane repice, jedna od najznačajnih uljarica u Republici Srpskoj.
Sjeme suncokreta sadrži:
- ulje 45- 60 %
- Proteini 24 %
- Vlakna 3 %
- NET 10 %
- Minerali 3 %
PRIVREDNI ZNAČAJ SUNCOKRETA:
- Prehrambena industrija (ulje, margarin, brašno, sjeme…)
- Hemijska industrija (sapun, glicerin, boje, lakovi….)
- Farmaceutska industrija (lijekovi i kozmetički proizvodi…)
- Proizvodnja biodizela….
Od suncokreta se dobijaju nusproizvodi :
- Pogače i sačma koje obiluju bjelančevinama, ugljikohidratima, mineralnim materijama i drugim korisnim sastojcima, jedan su od važnijih komponenata u proizvodnji koncetrovane stočne hrane
- Glave, mogu poslužiti kao stočna hrana
- Čitave biljke, koriste se u pripremi silaže
- Ostale mogućnosti primjene su ptičija hrana, grickanje i zabava i kao ukrasna biljka)
DEKSIKACIJA SUNCOKRETA
Prije žetve suncokreta, ako je to moguće, izvršiti deksikaciju, čiji je cilj da omogućava ujednačeno sazrijevanje biljaka. Ova mjera je vrlo bitna u procesu proizvodnje suncokreta radi uštede koja bitno utiče na ostvarivanja viših prinosa boljeg kvaliteta. Procjenjuje se da su gubici prinosa, koji se javljaju u godinama sa nepovoljnim vremenskim uslovima, kao i uslovima neujednačenog sazrijevanja suncokreta, preko 15 % . Tretiranje je najbolje započeti u periodu kada dolazi do promjene boje formiranih glava i odumiranja donjeg lišća. Optimalna vlaga zrna u glavici treba da se kreće od 25- 30 %. Tretiranje je najbolje obaviti avionom (poljoprivrednom avijacijom) ili prskalicama velikog klirensa. Tretiranje nošenim prskalicama izaziva gaženje biljaka što utiče na smanjenje prinosa.
ŽETVA SUNCOKRETA
Sjeme u glavi suncokreta neravnomjerno dozrijeva, najprije sazrijeva sjeme koje se nalazi na periferiji glave. Zrele biljke raspoznaju se po sledećim znacima:
- Stabljika odrveni i dobije smeđu boju
- Listovi se osuše, osim dva vršna
- Donja strana glavice požuti
- Jezičasti cvjetovi se osuše i opadnu
- Zrno je popunjeno karakterističnom hibridnom osobinom
Kombajniranje se obično obavlja kada je suncokret potpuno zreo i u tom slučaju kombajn kvalitetno radi i olakšavaju se radovi oko dosušivanja i skladištenja. Kada je suncokret potpuno zreo zrno se lako osipa o čemu se mora voditi računa prilikom podešavanja kombajna jer tada mogu nastati veliki gubici.
Pravovremena žetva suncokreta je jedna od najvažnijih operacija u procesu proizvodnje suncokreta jer od nje direktno zavisi visina prinosa. Kombajniranje treba započeti kada zrno suncokreta ima vlagu oko 14 %, a završetak žetve treba da bude pri vlažnosti zrna od oko 10 %. Ako se sa žetvom okasni može doći do osipanja zrna, a u posebnim slučajevima i do lomljenja cijelog stabla i glavica. Ako žetva suncokreta kasni od 10-12 dana u odnosu na optimalni rok može doći do smanjenja prinosa 15-20 %. Ukoliko se žetva izvrši nešto ranije od optimalnog vremena pad prinosa je manji nego kod kasnijeg roka žetve i iznosi oko 5 %.
Broj obrtaja bubnja treba smanjiti na maksimalno 400-500 u minuti, razmak između bubnja i podbubnja treba da je maksimalan. Na ovaj način znatno se smanjuje lom, oštećenje i ljuštenje zrna što smanjuje užegnuće i pojavu bolesti prilikom skladištenja. Žetvu suncokreta treba obaviti kombajnima specijalizovanih adaptera ili kombajnima za kukuruz uz određeno podešavanje. Prinos suncokreta kreće se od 2- 4 t/ha . Žetva suncokreta na području Lijevča polja kreće, zavisno od roka sjetve i dužine vegetacije krajem avgusta i početkom septembra.
SKLADIŠTENJE SUNCOKRETA
Skladištenje suncokreta je težak i odgovoran posao, zbog velikog sadržaja ulja u zrnu. Ako je procenat ulja 44% i vlaga oko 10% može doći do aktiviranja enzima koji razgrađuju mast, isto tako dolazi do raspadanja proteina pa se time smanjuje vrijednost sačme. Sjeme se dobro čuva sa vlagom od 6-7 %. Nema uspješnog čuvanja suncokreta bez dosušivanja gdje temperatura vazduha ne smije biti veća od 40ᴼC.
